De stenen van Lucebert

Honderd jaar geleden werd Lucebert, dichter, tekenaar en schilder, geboren als Lubertus Jacobus Swaanswijk. Het tijdschrift De Gids wijdde dan ook terecht een heel nummer aan het werk van deze grote kunstenaar, die in 1994 overleed. In Zutphen is geregeld aandacht aan de ‘Lichtdrager’ besteed, ook na zijn dood. Museum Henriette Polak liet eind 2007 schilderijen en werken op papier zien uit de collectie van het Instituut Collectie Nederland.

In 2017 improviseerden Michiel Braam en Greetje Bijma in Het Koelhuis op Luceberts gedichtenreeks Japanse epigrammen. Lucebert zingen? Dat deed de Zangeres Zonder Naam (Maria Servaes-Bey, 1919-1998) al in 1969 met het speciaal voor haar geschreven lied Soldatenmoeder. Bruno Maderna zorgde voor de muziek.

zij heeft haar zonen in de krijg verloren
zij haat de Roden nu, die ziet ze overal
zij wonen in haar huis, onder de vloeren
zij voelt hoe ze haar dagelijks beloeren
o mensen, is dit niet een naar geval

refrein
zij hebben haar haar hart geroofd
haar lichaam leeg en ook haar hoofd
zij slaapt met stenen in haar bed
zij hebben haar haar hart geroofd
haar lichaam leeg en ook haar hoofd
zij slaapt met stenen in haar bed
en als ze opstaat is ze als dood

de Roden komen binnen, in brood verborgen
en in de nacht, zij richten op haar knie een straal
zodat die rood en pijnlijk op gaat zwellen
terwijl haar buik, haar rug, haar hand vervellen
o mensen, is dit niet een naar verhaal

refrein

een prooi der Roden verliest zij alle zinnen
soldatenmoeder was zij, nu een lichtekooi
als Amerikaanse moet ze nu wel haten
maar geeft zich toch aan de Vietcongsoldaten
o mensen, dit deden de Roden uit Hanoi

refrein

Het lied staat zowaar in de Verzamelde gedichten uit 2002. Daar heet het gedicht – geen lied – De soldatenmoeder en is de eerste regel ‘zij heeft haar zonen in Korea en Vietnam verloren’. Een protest van Lucebert tegen de Amerikaanse oorlog in Vietnam. ‘Zij slaapt met stenen in haar bed’ is de regel die iedereen van het lied heeft onthouden. De reden dat je later overal in de gedichten van Lucebert stenen ziet staan? Ook in de meer beroemde als Ik tracht op poëtische wijze, met de bekende regel ‘eenvouds verlichte waters’. En in zijn beeldend werk, zoals Doktersbezoek (naar Jan Steen). Er gaat het gerucht dat er op de Zutphense gemeentewerf een steen ligt met een tekst van Lucebert. De gemeente zegt daarvan niets te weten. Jammer, want het Lucebert-jaar zou een mooie gelegenheid hebben geboden om zo’n steen op een prominente plaats vast te metselen.