Bevrijding

Vergeleken met de generatie van mijn ouders heb ik mij altijd vrij en veilig gevoeld. Ik heb de oorlog niet meegemaakt. Natuurlijk ben ik nooit helemaal vrij geweest: ik kreeg te maken met school en militaire dienstplicht, belasting betalen, grenscontroles, snelheidscontroles en ontelbare borden en regels waaraan je je moest houden.

Toch voelde ik vrijheid. Ik kende geen oorlog. Geen existentiële angst zoals de generaties voor mij moesten voelen. Hun verhalen hadden een stevige inhoud en daarmee vergeleken waren mijn angsten peanuts.

Sluipend heeft zich de wereld om mij heen veranderd tot een plek waarin, terugkijkend, vrijheid voelt als het oog van de orkaan. Als een tijdelijke opklaring in de storm van de geschiedenis. Als een bevredigende zaadlozing wetende dat de druk weer op zal lopen. De terugkomst van de orkaan hangt als het zwaard van Damocles boven ons hoofd. Een continue dreiging. De angst voor de val.

Nooit meer oorlog, zo werd er geroepen. De hoop op eindeloze vrijheid en veiligheid in mijn leven blijkt nu een naïeve gedachte te zijn. De oorlogstrom wordt geroerd ook in ons land. Maar waar komt eigenlijk de dreiging vandaan? Bertold Brecht komt op in mijn gedachten met het lied ‘Die Moritat von Mackie Messer’:

Und der Haifisch, der hat Zähne
Und die trägt er im Gesicht
Und Macheath, der hat ein Messer
Doch das Messer sieht man nicht.

Und es sind des Haifischs Flossen
Rot, wenn dieser Blut vergießt
Mackie Messer trägt ’nen Handschuh
Drauf man keine Untat liest.

Mijn vrijheid wordt bedreigd. Terwijl de haai zich nog openlijk laat zien, kun je het mes in onze huidige complexe samenleving met psychotische politieke structuren wereldwijd niet meer waarnemen. De dader blijft onzichtbaar en vermijdt sporen van zijn daad zorgvuldig.

Oorlog is geen pretje. Maar meer nog dan oorlog vrees ik de onzichtbare dader Macheath. Zoals in het lied begeeft hij zich schaamteloos tussen zijn slachtoffers. Hij zegt niets en weet niets en je kunt hem van niets betichten. Hij lijkt een van ons, maar je kunt hem beter niet vertrouwen.

Zo is de bevrijding ook maar de helft van de waarheid. Opgelucht genieten wij van het einde van de zichtbare en voelbare dreiging. Nooit meer oorlog! Zo tolt men bevrijd in het oog van de orkaan en waant zich in vrede. Met de haaien in het vizier bouwt men aan de nieuwe toekomst. De onzichtbare speelt ondertussen zijn spel en wacht op de donkerheid.

Bevrijden kunnen wij ons slechts van de illusie dat wij begrijpen wat de waarheid is. Zien is niet genoeg. Alle zintuigen moeten open om het leven in z’n geheel te ervaren. En wat we dan moeten erkennen, is dat we op het ultieme moment toch moeten vertrouwen op onszelf en onze eigen waarneming. Tijd om onze zintuigen te trainen en ons te bevrijden van onze onschuld.

Wolfram Reisiger