Propaganda

Men hoort weer vaak dit woord: propaganda! Dat ruikt naar oorlog, naar gevaar, naar duistere krachten. En naar polarisatie, een ander woord dat het aanschijn heeft iets slechts te betekenen. Laten we ze een voor een bekijken.

Propaganda komt van het Latijnse woord propagare, dat ‘voortplanten’ of ‘verspreiden’ betekent. Dat verspreiden zou met goed of slecht nieuws kunnen en tot verbinding of verdeeldheid kunnen leiden. In vroegere tijden werd propaganda nog als iets positiefs gezien in de zin van ‘aanbeveling’, reclame voor de goede zaak. Met de opkomst van het totalitaire regime in Duitsland in de jaren dertig werd het begrip propaganda het symbool voor het polariseren van de maatschappij. Het wordt daarom nu opgevat als verleiding en manipulatie die burgers verdeelt in goed en slecht, in zij die volgen en zij die niet volgen en die zodoende bedreigend of onbruikbaar zijn. In propaganda zijn samenhangen zodanig overdreven of gelogen dat een tegenovergestelde mening als onwaar gevoeld wordt. Als de meerderheid van de bevolking de mening of het feit overneemt zal het gepropageerde wel waar zijn. James Thurber heeft in zijn fabel ‘The Very Proper Gander’ (De erg keurige ganzerik) een toepasselijk scenario geschetst. Een ganzerik zingt zelfingenomen in z’n tuin. Een ander dier vertelt over hem als ‘very proper gander’, dat vervolgens wordt doorgefluisterd en begrepen als ‘iets met propaganda’. De dieren roddelen hierover, ruiken onraad en zien gevaar, komen tegen de ganzerik in opstand en jagen hem het land uit. Helaas is er aan het einde van deze fabel geen wijze uil die erger voorkomt door te oordelen dat de ganzerik helemaal geen gevaar vormt. Ook in onze politieke realiteit is een wijze uil ver te zoeken. Wat blijft is polarisatie.

In natuurkundig opzicht is polarisatie het opheffen van een ongerichte, willekeurige staat. Er vormt zich een plus- en minpool. Hierdoor ontstaat een voortdurende elektrische stroom tussen deze polen. Een neutraal en ongericht systeem wordt dus kunstmatig in polarisatie gehouden om energie te kunnen onttrekken. Gaat er een lampje branden? Polarisatie levert energie en een gerichtheid in de samenleving. Twee kanten die niet nader tot elkaar komen, terwijl beiden eigenlijk naar verbinding streven, naar het neutrale centrum. Waar blijft dan de energie? In het extreemste geval belandt de energie in oorlogsretoriek, wapens en eindeloze conflicten waarvan we weten dat er slechts bepaalde mensen de vruchten van plukken. Kijk naar de stroom wapens, die jarenlang verpulverd wordt. Tel de gesneuvelde mensen, gebouwen, dieren, planten daarbij op en je weet dat enorm veel energie verloren gaat. Onze energie. Wij betalen ervoor, pagando, van het Spaanse pagar. Het hopen is nu op een kortsluiting. Eindelijk rust in de tent. Wakker worden met een kater maar wel weer verbonden in dezelfde realiteit. Dan maar als vanouds kaarsen aansteken bij gebrek aan stroom. Dat is sowieso veel gezelliger.

Wolfram Reisiger