Begrijp je me?

Elkaars talen begrijpen. Dat lijkt steeds meer een uitdaging tegenwoordig. Want het zijn niet de woorden alleen. Het is dat onuitgesproken deel, wat zich achter de woorden verbergt.

Iedereen weet dat je met een boekje in de hand best een biertje kunt bestellen in het buitenland. Vertaalprogramma’s op internet brengen je zelfs nog verder. Maar heb het eens over persoonlijke dingen. Dan valt het ineens niet meer mee! En dit is meteen zo’n zin waar ik het, uit Duitsland komend, heel moeilijk mee had. Iets kan omvallen maar niet meevallen in het Duits. Ik werd er gek van omdat ik de strekking van de zin niet begreep, niet voelde. Inmiddels, al meer dan dertig jaar in dit taalgebied wonend, ben ik ermee vertrouwd en kan ik het voelen. Niet dat het daardoor logisch is geworden, maar ik voel het.

Hoe zou dat zijn voor mensen uit een compleet ander taalgebied? Ik bewonder mensen die uit China, Eritrea, Syrië, Chili of Finland komen en hier toch de taal leren. Daar komen sommigen best ver mee. Totdat er een magische grens is bereikt, vanaf waar woordenschat niet meer genoeg is. Dan komt cultuur in het spel. Dan begint een selectie waarmee je wel of niet toegang krijgt tot de diverse bubbels. Dan krijgt taal ineens een dubbele bodem en begint de mentaliteit.

Tijdens mijn eigen integratieproces ontdekte ik hoe belangrijk items als tv-series, voetbalteams, popliedjes, cabaretiers en politiek zijn. Weet je de figuren uit Fabeltjeskrant? Dan kom je een deurtje verder. Kun je het liedje “Deze vuist op deze vuist” meezingen? Dan word je geregeld op feestjes uitgenodigd. Kun je over de grappen van Jiskefet lachen? Dan vind je een leuke vriendin en krijg je een hogere hypotheek.

Wat nou als je dat allemaal niet weet, maar toch begint met gedichten schrijven in een volstrekt nieuwe taal? Dat deed Kamal Akawi, 68, uit Syrië. In zijn thuisland was hij huisarts en schreef hij graag gedichten. Inmiddels is hij vijf jaar in Nederland en vult hij zijn dagen met vrijwilligerswerk, taallessen en gedichten schrijven. Ik ontmoette hem tijdens een optreden van het Orchestre al Jamal, waarin ik accordeon speel. In de pauze werd ik als stadsdichter van Zutphen aan hem voorgesteld. Hij begon bijna onmiddellijk een van zijn gedichten in het Nederlands te reciteren. Later stuurde hij mij zijn dichtbundel op: Een stille schreeuw. Mijn mond staat open van bewondering.

Uit zijn gedichten spreekt zijn taal. Je ruikt haast de afkomst van deze taal. Het is niet Nederlands. Ja, het lijkt erop maar het is zijn taal. Verdicht door de beperkte woordkeuze tot haast kinderlijke gedachten en beelden. Gedichten waar de meetlat van de literatuur geen grip op heeft. Ze voelen als een uitnodiging om zijn taal te leren begrijpen. En ze geven zijn verlangen weer om net zo vanzelfsprekend als eerder met taal te kunnen spelen en begrepen te worden. En dat begrijp ik.

Taalschatten
door Kamal Akawi

In mijn gedachten
zitten gedichten,
ze willen bevrijd worden
als zangen.

ze willen spreken
over geheimen
van het leven
van geliefden

ze vinden mensen
zoals boeken
je moet de talen
verstaan om te lezen

ik vind dat elk mens
een taal is
ik vind dat elk mens
een verhaal is.

hoe langer je leeft
hoe meer je weet
hoe meer je ervaart
hoe beter je hen leest.

Wolfram Reisiger